Waarom staat België niet op de factchecking wereldkaart?

Door Janaka Dharmasena/Shutterstock

Wanneer Facebook een kaart laat zien van landen waar zijn factchecking-programma actief is, verschijnt België als een gat - midden in het hart van Europa.

Hetzelfde gebeurt wanneer het International Fact-Checking Network (IFCN) aangeeft waar de geverifieerde ondertekenaars zijn gevestigd. Tot begin september waren er geen in België.

Wat is er aan de hand met die 11 miljoen mensen die daar wonen? Worstelen ze niet net als iedereen met vals nieuws en hoaxes? Praten ze niet over nepnieuws op Facebook, WhatsApp, Twitter en Instagram?

Ja dat doen ze.

Maarten Schenk, medeoprichter van de factchecksite Lead Stories, is geboren en woont in België. Maar om commerciële redenen besloot hij lang geleden dat hij stukjes inhoud zou verifiëren die trending waren … in de Verenigde Staten.

'België is relatief klein en verdeeld in twee verschillende taalgemeenschappen (Frans en Nederlands)', zei hij. “Elk van hen heeft een klein aantal mediamerken en mensen weten welke echt zijn. Ze vertrouwen niet snel een onbekende website die zich voordoet of beweert een tv-station of krant te zijn. Dit maakt het veel moeilijker voor commercieel geïnspireerd nepnieuws om veel aandacht te krijgen in vergelijking met de situatie in de VS.”

Dezelfde situatie maakt het ook veel moeilijker voor een initiatief om feiten te controleren.

Deze week echter, in het Nederlandstalige deel van het land, deden zowel de openbare omroep (VRT) als de belangrijkste commerciële omroep (VTM) speciale rapporten over hoe valse advertenties foto's van lokale beroemdheden en clickbait-koppen hebben gebruikt om mensen op te lichten van hun geld.

Tim Pauwels, ombudsman van de VRT, wees in een interview met het IFCN op andere situaties waarin een diepere inhoudsanalyse Belgen had kunnen helpen om feiten van fictie te scheiden, vooral op sociale media.

“In 2016 hadden we ISIS-bomaanslagen in Brussel, waarbij 32 onschuldige mensen omkwamen”, zei hij. “Diverse artikelen gepubliceerd in 2018 door de Nederlandse krant NRC Handelsblad en zijn Vlaamse tegenhanger De Standaard wees erop dat Russische trollen ongeveer 900 berichten verspreidden via valse Twitter-accounts die de islam en moslims in het algemeen de schuld gaven van de aanslagen in Brussel.”

Factchecking bestaat wel in de traditionele media, maar is vooral gericht op politici en andere meer traditionele belanghebbenden.

'Heel wat claims op sociale media of op bevooroordeelde websites blijven onbetwist', klaagde Pauwels.

Jan Jagers, de redacteur van het tijdschrift Knack, heeft een aanvraag ingediend voor en verwacht de eerste geverifieerde ondertekenaar van België te worden van de IFCN-principescode. Hij is mogelijk ook de eerste Facebook-partner in zijn land. Deze week vertelde hij aan het IFCN dat het ook in België ontbreekt aan onderzoek rond desinformatie. In zijn woorden is het opvallend.

Volgens gegevens die hij heeft verzameld, is Facebook het populairste socialemediaplatform van het land, gevolgd door WhatsApp. Instagram zit in de lift en verschijnt als de derde meest gebruikte sociale media in de ranglijst, maar er zijn nog veel meer details nodig.

'Deze onderzoekskloof is een van de belangrijkste redenen waarom wetenschappers een notitie hebben geschreven en om een ​​stichting en financiering hebben gevraagd om een ​​nieuw expertisecentrum te bouwen', aldus Jagers. “Dit centrum zou in samenwerking met journalisten onderzoek faciliteren en genereren. Het zou ook de oprichting en financiering van een onafhankelijke factcheckingorganisatie in Vlaanderen verder initiëren en ondersteunen. Een paar weken geleden is de nota overhandigd aan de politiek.”

Jagers wijst erop dat journalisten en academici die studeren en proberen desinformatie tegen te gaan, van mening zijn dat Belgen preventieve maatregelen moeten nemen om wat hij hun “Brexit-moment” noemt, te vermijden. Ze zouden er echt aan moeten werken om het moment te vermijden waarop verkeerde informatie het overneemt en de toekomst van het land verdraait, net zoals gebeurde in het VK.

'We moeten de democratie versterken en vandaag meer en betere factchecking doen', zei hij. “Bestaande media zouden het kunnen. Maar een manier om dit te organiseren is bij voorkeur een onafhankelijk factchecking-instituut met duurzame financiering.”

Schenk, Pauwels en Jagers zeiden echter dat ze het gevoel hebben dat alles 'op zijn plaats is bevroren'. België had in mei verkiezingen, maar heeft nog geen nieuwe federale regering gekregen. De onderhandelingen over een nieuwe coalitie slepen zich voort, waardoor een aankondiging van een verwacht federaal fonds en/of de oprichting van een stichting die diep kan duiken in wat er wordt gezegd en gedeeld op de sociale media van de Belgen naar de verre toekomst wordt geduwd.

Volgens de 2018 Digitaal nieuwsrapport , gaf 13% van de Belgen aan dat ze de afgelopen week werden blootgesteld aan 'volledig verzonnen nieuws'. Dat is meer dan Duitsers (9%). Uit hetzelfde onderzoek bleek dat vorig jaar 65% van de Belgen vond dat de overheid meer zou moeten doen om echt en nep op internet te scheiden. Schenk, Pauwels en Jagers zeiden dat ze niet konden wachten om de Europese factcheckkaart met België erop te zien.

Cristina Tardáguila is de associate director van het International Fact-Checking Network en de oprichter van Agência Lupa in Brazilië. Ze is te bereiken via e-mail.