De journalistiek van waarom: hoe we worstelen om de moeilijkste vraag te beantwoorden

Geen enkel rapportagealgoritme is duurzamer en productiever dan de Fives W's: wie, wat, waar, wanneer en waarom. Geen van deze is moeilijker te beantwoorden dan het waarom.

Denk eens na over wat je de afgelopen week hebt geleerd over de massamoorden in Las Vegas.

De WHO: We kennen de identiteit van de moordenaar en veel details van zijn leven. We weten van de doden en gewonden, de eerstehulpverleners, muzikanten op het podium, de onderzoekers, de spontane helpers en helden. We weten van zijn vriendin in de Filipijnen. Haar zussen en zijn broer. De president van de Verenigde Staten. Het hoofd van de NRA. Met zoveel Who's beschikbaar, is het de taak van de journalist om de meest interessante, belangrijkste of meest relevante voor een bepaalde invalshoek van het verhaal te kiezen.

De wat: We weten over de acties van de schutter en hun effecten. We weten van de angst en chaos die ze veroorzaakten. Hoe de schietpartijen mensen ertoe aanzetten te ontsnappen of anderen te redden. We weten wat er gebeurde toen een bewaker – gevolgd door een SWAT-team – naar de 32e verdieping ging.

de waar: We kennen Las Vegas. De strook. Mandalay-baai. De concertzaal voor countrymuziek. De parkeerplaats waar ze zijn auto vonden. De willekeurige plekken waar mensen dekking zochten. De binnenkant van ambulances. De overvolle ziekenhuizen waren bezig met de triage van de slachtoffers.

het wanneer: We weten wanneer de schutter het hotel heeft ingecheckt. Toen hij begon te schieten. Hoe lang hij op de menigte vuurde. Toen ze ontdekten in welke kamer hij was. Toen hij zichzelf neerschoot. Inmiddels hebben we verschillende tijdlijnen die proberen de chronologieën van zijn voorbereidingen, acties en reacties daarop te meten.

Het waarom: We weten het antwoord niet, en, wat moeilijk te accepteren is, we zullen het misschien nooit weten op een manier die alle belanghebbenden en het publiek vinden dat ze het moeten weten.

Geen wonder dat de grote geleerde van democratie en cultuur, James Carey, ooit naar The Why verwees als het donkere, onontgonnen continent van de Amerikaanse journalistiek:

Waarom antwoorden op de vraag naar uitleg. Het is goed voor gebeurtenissen, acties en acteurs. Het is een zoektocht naar de diepere onderliggende factoren die achter de oppervlakte van het nieuwsverhaal liggen. 'Een verhaal is waardeloos als het me niet vertelt waarom iets is gebeurd', zegt Allan M. Siegal, nieuwsredacteur van de New York Times. Nou, meneer Siegal gaat te ver. Als we alle verhalen in de Times zouden weggooien die de vraag 'waarom' niet beantwoordden, zou er naast de advertenties niet veel kranten meer over zijn. Toch probeert het waarom-element de zaken zinnig, samenhangend, verklaarbaar te maken. Het bevredigt ons verlangen om te geloven dat de wereld, althans meestal, wordt aangedreven door iets anders dan blind toeval.

Dit is de manier waarop de waarom-impuls - het verlangen om te begrijpen - wordt gecommuniceerd in een nieuwsbericht, eerst in een lead van de Washington Post:

LAS VEGAS – Wetshandhavers gingen dinsdag verder met het zoeken naar een motief in een van de dodelijkste massaschietpartijen in de Verenigde Staten, waarbij ze de persoonlijke en financiële geschiedenis van de schutter doorzochten op signalen die konden helpen bepalen wat hem in Las Vegas op gang bracht.

Dan door een aanwijzing in de New York Times:

LAS VEGAS - Onderzoekers worstelden dinsdag met een huiveringwekkende maar verbijsterende reeks aanwijzingen in de nasleep van de dodelijkste massaschietpartij in de moderne Amerikaanse geschiedenis, toen ze probeerden de reeks gebeurtenissen te achterhalen die ertoe leidden dat een 64-jarige concertgangers vanuit zijn hotel neerschoot suite met uitzicht op de Las Vegas Strip.

'Ik kan niet in de geest van een psychopaat komen', zei Joseph Lombardo, de sheriff van de Las Vegas Metropolitan Police Department, maandag.

Toen ik naar een persconferentie keek, stopte ik met tellen hoe vaak experts geduld adviseerden in wat ze voorspelden dat het een lange speurtocht zou zijn naar het waarom.

In 2002 schreef ik nog een essay over een verhaal waarin mensen graag het Waarom wilden begrijpen. Het was niet zo lang na de vernietiging van de Twin Towers op 9/11 dat een 15-jarige jongen uit Florida, Charles Bishop genaamd, een klein vliegtuig stal en het in een wolkenkrabber in Tampa liet vliegen.

Het was gewoon een geluk dat niemand anders bij het incident om het leven kwam, behalve de jonge piloot.

Een allesoverheersende vraag hield de gemeenschap in zijn greep: waarom deed hij het? Vroege verklaringen leverden twee bizarre antwoorden op. Er waren berichten dat hij mogelijk medeleven had betuigd met Osama bin Laden. Of misschien heeft hij last gehad van de bijwerkingen van zijn acnemedicijn. Zoals ik destijds schreef, varieerden de antwoorden van A tot Z: solidariteit met al-Qaeda of zits.

De niet-aflatende dorst van het publiek naar antwoorden ontketende de Journalism of Why. In veel gevallen komt een eerste reeks antwoorden in de vorm van onbewezen beweringen, onverantwoordelijke speculaties en de logische misvatting van de enige oorzaak: 'Videogames hebben hem ertoe gebracht het te doen.' Omringd als we zijn door zoveel entertainmentprogramma's met FBI-profilers, voelt het alsof we allemaal zijn vervangen door amateurspeurneuzen.

Om de vraag te beantwoorden, ging een team van verslaggevers en onderzoekers van de plaatselijke krant (toen de St. Petersburg Times, nu de Tampa Bay Times) op pad om het mysterie op te lossen. Ze kwamen met wat ik zou omschrijven als een diagnostische primeur. Ze ontdekten onder meer dat Charles Bishop het kind was van twee tieners die tweemaal een zelfmoordpoging hadden ondernomen.

Zoals ik destijds schreef over het bewijs in het verhaal:

Dit wordt nooit gepresenteerd als een genetisch of emotioneel 'antwoord' op de suïcidale neiging van het kind. Evenmin is het feit dat de vermiste vader van Midden-Oosters-Amerikaanse afkomst was. Noch dat de naam van de zoon werd veranderd van Bishara in Bishop, wat duidt op een identiteitscrisis. Noch leefden moeder en zoon een ontwortelde, nomadische levensstijl, waarbij ze van stad naar stad en van school naar school verhuisden. Ook niet dat het medicijn tegen acne zijn depressie verergerde. Noch dat Columbine of 11 september modellen van de dood creëerden die hij kon kopiëren.

Het blijkt dat een 15-jarig leven een verhaal is met een begin, een midden en een einde. In dit vreemde geval heeft het een proloog, een erfenis van zelfmoord en huiselijk geweld. Het heeft een epiloog, die nu wordt geschreven. Krachtige stromen van invloed komen samen en vormen het karakter van een getroebleerde jeugd die met ons allen door moeilijke tijden lijdt.

Ik vond het ontwerp en de illustratie van dit verhaal briljant in zijn conceptie en uitvoering. Boven de kop en het voorwoord staat een krantenknipsel van 31 juli 1984, dat het verhaal vertelt van de zelfmoordpogingen van de ouders. Het effect is bijna Shakespeariaans, een toneelstuk in een toneelstuk, een spiegelzaal waarin de werkelijkheid tragisch wordt vervormd maar uiteindelijk wordt opgehelderd.

De schietpartijen op Columbine High School bieden een waarschuwend verhaal. Mensen vragen zich nog steeds af waarom twee tieners uit welvarende families zouden samenzweren om hun school en iedereen erin te vernietigen. Ik heb een verhalend antwoord in gedachten: twee excentrieke tieners, leden van de Trenchcoat Mafia, genadeloos gepest door medestudenten, vooral de jocks, begonnen aan een wraakmissie.

Dave Cullen behandelde het verhaal vanaf de eerste dag, maar het vergde onderzoek van het bewijs voor een boek, dat jaren later werd geschreven, om te begrijpen hoeveel van de vroege theorieën over Columbine gewoon fout waren. De waarheid blijkt verontrustender: dat een van de moordenaars een jonge sociopaat was die in zijn depressieve en suïcidale partner een handige en sympathieke samenzweerder vond.

Tegen het einde van zijn boek 'Columbine', 10 jaar na de schietpartij, schrijft Cullen:

Veel van de slachtoffers worden verteerd door de waarom-vraag, maar daar heeft Val genoeg van. “Ik vraag me niet meer af. Hoe meer je blijft twijfelen en vragen stelt, hoe meer het je voortgang belemmert. Als ik Columbine mijn leven laat verpesten, dan zijn ze daarin geslaagd. Als je verbitterd en boos blijft en je blijft pijn doen, dan ben je van binnen dood. Als ik me afsluit, als ik mijn emoties de overhand laat krijgen, dan ben ik dood.”

Val put ook troost uit de zelfmoorden. 'Ik ben blij dat ze zelfmoord hebben gepleegd. Dat was het beste wat me had kunnen overkomen.' [Ze zegt opgelucht te zijn dat ze niet door jaren van strafrechtelijk onderzoek en rechtszaken is meegesleurd om enig motief te krijgen.] 'Ik hoefde niet te weten waarom. Ik wist dat het willekeurig was. Daar heb ik vrede mee.” Ze begrijpt waarom veel mensen zo graag willen weten waarom…. “Gelukkig en succesvol zijn is de grootste F-you voor hen…. ze wilden me dood hebben. Ik ben in leven. Je bent dood. Ik mag gelukkig zijn.”

Dat de schutter in Las Vegas een 'sociopaat' was (en trouwens de zoon van een beruchte bankrover die ooit door de FBI werd beschreven als een pyschopaat) zal een antwoord zijn dat veel belanghebbenden onbevredigend zullen vinden, maar het kan zijn waar we zijn aan het hoofd.

De meeste misdaadverhalen die we meemaken, zijn verhalen waarin de motivatie van de moordenaar duidelijk wordt. Maar er is een ander soort verhaal – uitgedrukt als een hogere kunstvorm – omdat het meer aansluit bij de dubbelzinnigheden van het echte leven. Niemand minder dan William Shakespeare brengt het in praktijk in de tragedie van Othello.

Harvard-wetenschapper Stephen Greenblatt beschrijft het als 'de ondoorzichtigheid van het motief'. De theorie is dat hoe minder we weten over iemands motief (zoals dat van Iago), of hoe groter de complexiteit van het motief (zoals dat van Hamlet), hoe groter het kunstwerk.

In Othello weten we bijvoorbeeld dat Shakespeare putte uit een eerdere versie van het verhaal waarin de motieven van Jago duidelijk waren. In de bron speelt Iago zijn wraakzuchtige truc op Othello, wat resulteert in de moord op Desdemona uit woede en jaloezie. Hij is verliefd op Desdemona zelf, maar zij ziet het niet. De versie van Shakespeare verwijdert dat motief en vervangt het door - niets. Denk aan Iago's huiveringwekkende laatste woorden: 'Eis me niets. Wat je weet, weet je. Vanaf nu zal ik nooit meer iets zeggen.”

Als Iago journalisten niet helpt de kracht van de Why te begrijpen, zal journalistenwetenschapper James Carey dat misschien wel doen:

Hoe en waarom zijn de meest problematische aspecten van de Amerikaanse journalistiek: het donkere continent en het onzichtbare landschap. Waarom en hoe zijn datgene wat we het liefst uit het nieuwsbericht halen en het minst waarschijnlijk zullen ontvangen of wat we in de meeste gevallen zelf moeten aanleveren. Beide ontsnappen grotendeels aan de conventies van de dagelijkse journalistiek, en moeten ze ook ontwijken, zoals ze overigens aan kunst en wetenschap ontkomen. Onze interesse in 'wat is er nieuw', 'wat er gebeurt', is niet alleen cognitief en esthetisch. We willen meer dan feiten op een prettige manier op een rijtje. We willen ook weten hoe we over gebeurtenissen moeten denken en wat we er eventueel aan kunnen doen. Als ze door geluk of blind toeval ontstaan, is dat ook een soort verklaring. Het vertelt ons dat we ons op tragische wijze bij hen moeten neerleggen; inderdaad, geluk en toeval zijn de onaangekondigde dummy-variabelen van het journalistieke denken, net als van gezond verstand. We moeten niet alleen weten, maar ook begrijpen, niet alleen begrijpen, maar ook een houding aannemen ten opzichte van de gebeurtenissen en persoonlijkheden die voor ons liggen. Maar om begrip of een houding te hebben, hangt af van diepgang in het nieuwsverhaal. Waarom en hoe proberen deze diepte te bieden, ook al wordt deze elke dag grotendeels in de bres gehuld.

Gerelateerde training

• 

  Gegevens gebruiken om het verhaal te vinden: over ras, politiek en meer in Chicago

  Verhalen vertellenTips/Training

• 

  De onvertelde verhalen blootleggen: hoe je betere journalistiek kunt doen in Chicago

  Verhaal vertellen